[ Pobierz całość w formacie PDF ]

(między myśliwymi i zbieraczami, rolnikami i hodowcami bydła, gospodarką rolną i miejskim
rzemiosłem, rzemiosłem i przemysłem itd.).2S Endogeniczny wzrost wiedzy jest zatem warunkiem
koniecznym społecznej ewolucji. Ale dopiero kiedy powstaną nowe ramy instytucjonalne, za
pomocą nagromadzonego potencjału poznawczego można zająć się dotychczas nie rozwiązanymi
problemami, czego wynikiem jest wzrost sił wytwórczych. Tylko w tym sensie można bronić
twierdzenia, że dawna formacja społeczna nie ginie, a nowe wyższe stosunki produkcji nie zajmują
jej miejsca, "zanim w łonie starego społeczeństwa nie dojrzeją materialne warunki ich istnienia"37.
Na podstawie powyższych rozważań mnjpmv nrr\(tm)ivn-
ra pozwalałaby uporządkować materiał historyczny zgodnie z logiką rozwoju. Spotykamy się z
propozycjami pe-riodyzacji, których podstawą są główne surowce, będące przedmiotem obróbki
(od kamienia, brązu i żelaza aż do współczesnych tworzyw sztucznych), albo najważniejsze
wykorzystywanie zródła energii (od ognia, wody i wiatru aż do energii atomowej i słonecznej). Ale
próba wykrycia w takich szeregach jakiegoś wzorca rozwoju prowadzi natychmiast do technik
obróbki i eksploatacji naturalnych zasobów. Wzorzec taki narzuca się rzeczywiście w przypadku
historii techniki.38 W każdym razie rozwój techniczny można interpretować tak, jak gdyby ludzie
rzutowali kolejne podstawowe elementy kręgu funkcji działania celowo-racjonalnego, który
pierwotnie sprzężony jest z ludzkim organizmem, na płaszczyznę techniki i w ten sposób sami
uwalniali się od odnośnych funkcji - najpierw od funkcji spełnianych przez aparat ruchowy (ręce i
nogi), potem od funkcji spełnianych przez ludzkie ciało jako zródło energii, wreszcie od funkcji
spełnianych przez aparat zmysłowy (oczy, uszy, skóra) i mózg. Można oczywiście sięgnąć poza
płaszczyznę historii techniki do historii rozwoju (modele natury - Moscovici). W odniesieniu do
takiego rozwoju poznania Piaget wskazał uniwersalny szereg następujących po sobie etapów
rozwoju na płaszczyznie ontogenetycznej - od myślenia preoperacjonalne-go przez myślenie
końkretno-operacjonalne do myślenia formalno-operacjonalnego. Historia techniki byłaby związana
z wieloma skokami ewolucji społecznej za pośrednictwem ewolucji obrazów świata, ten związek
zaś można by ,z kolei wyjaśnić przez wskazanie formalnych struktur myślenia, które model
ontogenetyczny, dostarczony przez psychologię poznania i gruntownie zba-
i następujących po sobie zgodnie z logiką rozwoju sposobów produkcj i.41 W społeczeństwach
prymitywnych organizacja pracy i dystrybucji opiera się na stosunkach pokrewieństwa; nie ma
prywatnego dostępu do natury i środków produkcji (sposób produkcji charakterystyczny dla
wspólnoty pierwotnej). We wczesnych kulturach wyższych Mezopotamii, Egiptu, starożytnych
Chin, Indii i Ameryki występuje forma państwowej, zarządzanej przez duchowieństwo,
wojskowych i biurokrację, własności ziemi, która nakłada się na pozostałości wiejskiej własności
gminnej (tak zwany azjatycki sposób produkcji). W Grecji, Rzymie i innych społeczeństwach
śródziemnomorskich prywatny właściciel ziemi łączy pozycję despotycznego pana niewolników i
robotników najemnych w ramach gospodarki domowej z pozycją wolnego obywatela w
politycznych wspólnotach miejskich albo państwowych (antyczny sposób produkcji). W
średniowiecznej Europie panowanie feudalne opiera się na prywatnej wielkiej własności ziemskiej,
podzielonej między wielu pojedynczych posiadaczy, przy czym ci ostatni pozostają w wielorakich
politycznych i zarazem ekonomicznych stosunkach zależności (aż do poddaństwa) wobec feudała
(feudalny sposób produkcji). W kapitalizmie wreszcie siła robocza staje się towarem, tak iż
zależność bezpośrednich producentów od właścicieli środków produkcji zagwaran^ towana jest
prawnie przez instytucję umowy o pracę, a ekonomicznie przez rynek.
W badaniach antropologicznych i historycznych stosowanie tego schematu napotyka trudności.
Chodzi mianowicie o problem form mieszanych i przejściowych: tylko w niewielu przypadkach
ekonomiczna struktura określonego społeczeństwa pokrywa się z jednym tylko sposobem
produkcji; zarówno przenikanie się kultur, jak' podboje
zbiorowe, nie mające żadnych roszczeń analitycznych? Jeśli jest to samodzielny sposób produkcji,
to czy charakteryzuje on uniwersalny etap rozwoju? Jeśli tak, to czy etap ten osiągnęło tylko
społeczeństwo średniowiecznej Europy, czy, innymi słowy, feudalizm to zjawisko jedyne w swoim
rodzaju, czy też etap feudalizmu osiągnęły również inne wyższe kultury?
d) Wiąże się z tym kolejne zagadnienie, mianowicie jak
można odróżniać wyższe kultury archaiczne od rozwinię
tych? Wyodrębnianie się społecznych systemów cząstko
wych i wzrost rozwarstwienia zachodzą w ramach tej sa
mej politycznej organizacji klasowej. Oczywiście we wszy
stkich wyższych kulturach o znacznych osiągnięciach ewo
lucyjnych dokonała się wyrazna strukturalna zmiana
obrazu świata - przejście od mitologiczno-kosmogonicz-
nego obrazu świata do obrazu świata zracjonalizowanego
w formie kosmologicznych etyk. Ta zmiana dokonała się
między VIII a III stuleciem w Chinach, Indiach, Palesty
nie i Grecji.49 Jak można ją wyjaśnić z punktu widzenia
materializmu?
e) Wreszcie wiąże się z tym również spór między teo
riami społeczeństwa postindustrialnego, z jednej strony,
a teoriami zorganizowanego kapitalizmu, z drugiej. Cho
dzi tu między innymi o kwestię, czy kapitalizm regulo
wany przez państwowe interwencje stanowi w rozwinię
tych krajach przemysłowych Zachodu ostatnią fazę sta
rego czy też przejście do nowego sposobu produkcji.
f) Szczególnym problemem jest zaszeregowanie tak zwa
nych socjalistycznych społeczeństw przejściowych. Czy
biurokratyczny socjalizm stanowi w stosunku do rozwi
niętego kapitalizmu formację ewolucyjnie wyższą, czy też
mamy tu do czynienia z wariantem tego samego etapu
rozwoju?
drogi jest rezygnacja z pojęcia historii gatunku - a przeto rezygnacja z materializmu historycznego.
Nie można a priori wykluczyć, że antropologiczno-historyczne badania kiedyś nas do tego zmuszą.
Ale wydaje mi się przede wszystkim, że nie zbadano jeszcze w sposób wyczerpujący drogi
przeciwnej. Droga ta wiedzie w kierunku dalszych uogólnień, mianowicie poszukiwania najbardziej
abstrakcyjnych zasad społecznej organizacji. Przez zasady organizacji rozumiem te innowacje,
które stają się możliwe dzięki kolejnym, dającym się zrekonstruować zgodnie z logiką rozwoju,
postępom uczenia się i które instytucjo-nalizują coraz to nowe poziomy uczenia się.52 Zasada
organizacji danego społeczeństwa wyznacza pole możliwości; w szczególności ustala, w obrębie
jakich struktur możliwe są zmiany systemu instytucji; w jakim zakresie można społecznie
wykorzystywać zasoby sił wytwórczych już istniejące lub pobudzać rozwój nowych sił
wytwórczych; a tym samym - jak dalece można zwiększać złożoność i sterowność systemu. Zasada [ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • mons45.htw.pl
  • Wątki
    Powered by wordpress | Theme: simpletex | © (...) lepiej tracić niż nigdy nie spotkać.