[ Pobierz całość w formacie PDF ]
godności, aż do 1-. 1653, w którym; go powołano po Jędzeju Szczepkowskim, na Rektora do Nieświóża. Pisał i wydal następujące dzieła: 1. Zadania matematyczne z optyki, geome- tryi, astronomii, sfery elementarnej i rachuby kościelnej (Te- oremata et problemata matematica, Vilnae 1633.), 2. Arytmetyka (1635.) 3. O ustawieniu dział (Parallela horoscopa si- vc de directione tormentorum 1635.), 4. Kalendarz 1izymski (Calendarium Romanum 1637.), 5. Secir.a astronomiczna (Centuria astronomica I639._), 6. Wykład teoryi wzroku (Theore- mata do oculo, optica, catoptrica etc. 1641.), 7. Uwayi ma- tematyczne O punkcie i irodku (Theorocentrica, sive matemati- cae de puncto etcentris considerationes, 1644.); 8. Wyliczenie świąt wielkonocnych (Exegesis festivitatis paschalis, 1646.), 9. O barwach tęczy (Iris sive de coloribus apparentibus, 1647.), 10. Rozprawa opróżni (Disertatio de vacuo, 1648.), 11. O wzroku (Oculus 1652.), Zmierć go zaskoczyła uad rozprawą: O praktycznym urządzaniu zegarów (Horolographia.) Obaczyć w Gustowskim. twę, 80,000 pod Kniaziem Trubeckim wkroczyły na Ukrainę, podobneż zastępy rozwinął pomiędzy Dnieprem a Berezyną Radamowski, pod Dołhorukim i Chowańskim nie małe siły weszły do Litwy. Po klęsce Hetmana polnego Gąsiewskiego pod Werka- mi w okolicach Wilna, zagony nieprzyjaciół tem śmielej rozlały się po Litwie. Chowański uderzył na obronną nie opodal od Nieświeża twierdzę La- chowicze, a oddział wojsk jego pod naczelnictwem Szczerby i drugi pod dowództwem %7łmijewa, usiłowały zdobyć Nieśwież, zaopatrzony w żywność ammuni- cyę, i służący za przytulisko okolicznej szlachcie, kmiotkom, mieszczanom i duchowieństwu. Zdobycie zamku nie powiodło się, wszędzie zwycięzkim wojskom, ale miasto niezasłonione murem lub szańcem, nie mogło stawić żadnego odporu. Rabunek domów miał kilka razy miejsce w tym i następnym roku. Wodzowie nie zdołali utrzymać rozjuszonego żołdactwa, padło kilka ofiar w liczbie których był starzec Moszyński fundator i dobroczyńca Jezuitów w Nowogródku *). Nareszcie zwycięztwa Czarnieckiego i Sapiehy, odparłszy z pod Lachowicz oblegających, uwolniły od klęski Nieśwież, który po wytrzymanym oblężeniu, został jeno zakrwawioną pustką i zgliszczem. Dziedzic, zamożniejsi mieszkańcy i Jezuici nie wiele stracili: bogatszy sprzęt zdołano ukryć lub obronić; ale liche mienie ubogich, poszło na pastwę rabunku i płomieni. *) Ob. często cytowano dzieło Eostowskiego: Lityaniearum Soc. J. Historiarum provincialium pars prima. Po przejściu klęsk wojennych, na sejmie 1GG1 r. Michał Kazimierz Radziwiłł zdołał naprzód wyjednać uwolnienie swojego miasta od podatków i stanowisk żołnierskich na lat cztery, oraz od ceł królewskich i czopowego, a dla siebie zapewnienie zwrotu kosztów poniesionych na ufortyfikowanie Nieświeża *). Wprawdzie, jak się z pózniejszych kon- stytucyi okazuje, Stany państwa przez wiele lat nie mogły się uiścić z długu i podobno nigdy go nie o- płaciły; ale samo dopominanie się o zapłatę, za obwarowanie własnego rodowego gniazda, nie czyni części zacnemu zkąd inąd mężowi, jakim był Michał Kazimierz Radziwiłł, Podkanclerzy i Hetman Litewski, pan szerokich włości, dostojnik wysokiego urzędu, samem swem położeniem obowiązany do podzielenia przykrej doli kraju, z którego owoców tak hoj- nie korzystał. Bo też, niestety! w owych czasach przemijał już szlachetny zapał ku powszechnemu dobru. Za kroplę krwi, za trochę cegieł, za nieco . żelaza i spiżu, możnowładcy mieli serce targować się z ojczyzną i kołatać do jej skarbu tak ubogiego. Cóżkolwiekbądz, Michał Kazimierz żwawo się krzątał nad odnowieniem Nieświeża. Oprócz ulg dla miasta, o którycheśmy rzekli pod dniem 20 stycznia 1673 roku, wydał uniwersał, w którym zachęcając do osiedlenia się w Nieświeżu, zapewnił przybylcom wszelkie swobody prawem Niemieckiem warowane, z wolnością w każdym czasie opuszczenia- miasta. Wszystkie te nadania i nowe zakłady *) Ob. Yolumina Leijum pod latami 166], 1670 i 1674. mogły polepszać nieco byt mieszkańców i postać miasta porządniejszą uczynić, kiedy przejeżdżający przez Nieśwież 1678 Tanner Czech razem z Xię- ciem Michałem Czartoryjskim posłem do Cara, pisze .w dzienniku swojej podróży *), że tu widział mury otaczające miasto, obszerny rynek, piekne domy i zamek otoczony wałami i fossą i opatrzony w spiże. Dwie nowe fundacye kościelne, przydały miastu więcej ruchu i przyczyniły się do jego ozdoby. Pierwszą z tych'uczynił Bazyli Bakanowski, Wojski Smoleński r. 1672 dla Dominikanów, wsparty przyłożeniem się Xiążęcia. Zrazu wybudowano im Oratorium, lecz wkrótce wymurowany był kościół i konsekrowany pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Druga fundacya w r. 1673 Opactwa Benedyktynów za miastem z kościołem Z. Krzyża, jest dziełem samego Xięcia, który im summę 30,000 złł. polsk, na dobrach swoich zapisał. Nie tak rychło jednak, bo aż przez Karola Stanisława Radziwiłła syna pierwotnego fundatora, nowa ta osada duchowna w zupełności dokończoną została, i sejm aż w roku 1690 ją zatwierdził. Michał Korybut Wiśniowiecki przywilejem z 1669 roku, uwolnił znowu mieszczan Nieświeżskich od myt i ceł nazawsze, a od cła głównego na lat 15, co konstytucya sejmowa z 1670 do lat 20 przedłużyła, ze względu na klęski zadane od nieprzyjaciół i przechody wojsk [ Pobierz całość w formacie PDF ] |