[ Pobierz całość w formacie PDF ]

przemycania dostrzec nie moglem; tak teraz sa wszystkie szlaki strzezone".
Widocznie granica strzezona byla przez ludzi uczciwych, z poczuciem
obywatelskiem.
Porzadek wzorowy pochodzil w znacznej mierze stad, ze wladze centralne
pozostawaly w nieustannym zywym kontakcie z podwladnemi
prowincjonalnemi. Na odpowiedz na kazde pismo urzedowe wyznaczony byl
termin osmiodniowy! Nie bylo telefonu, a przestrzenie jakzez duze przy
komunikacji nie parowej, lecz kolowej! W ciagu tygodnia zalatwic kazda sprawe
sluzbowa! W ciagu tygodnia najpózniej miec u góry informacje potrzebna z
dolu! Wówczas trzeba bylo do tego nadzwyczajnej pilnosci, o jakiej podobno
dzis trudno nawet pomyslec, Ale tez przepis obowiazywal wzajemnie wladze
wyzsza wobec nizszych. Co za dobrodziejstwo, gdy kazdy urzad wiedzial, ze
wszelka watpliwosc rozstrzygnieta bedzie najpózniej w ciagu tygodnia! Ile
poprawnosci skutkiem tego w urzedowaniu, jak szybko szlo wszelkie
udoskonalenie techniki urzedniczej! Gdyby kto dzisiaj obmyslil sposób, izby
przepis tego rodzaju mógl stac sie wykonalnym, jakazby pozyskal wdziecznosc
i urzedów i calego obywatelstwa! Widocznie metoda ówczesna Komisji stala
jednak wyzej od metod administracyjnych panstw zaborczych, których
Strona 142
Dzieje administracji
spuscizna jeszcze nas badzcobadz gniecie. Zrzucamy z siebie te cudze skóry
stopniowo; gdybysmy przy tem spogladali czasem dalej poza siebie, do historji
administacji nie zaborców, lecz administracji polskiej, mozebysmy sie
dowiedzieli niejednej rzeczy godnej pamieci i rozwazenia ponownego?
Jako organ zarzadu miejscowego, ustanowil sejm Wielki t.zw. Komisje
Porzadkowe. Byla to prawdziwie "kwestja palaca" boc okregi wiejskie w Polsce
nie posiadaly zadnych okregowych wladz administacyjnych. We wsi
administracja byla w reku dziedzica, nastepcy soltysa, ale to w kazdej wsi z
osobna i przy kazdym dziedzicu z osobna, niezaleznie jeden od drugiego.
Jakiejs wladzy laczacej wsie okoliczne administacyjnie, a chocby laczacej sama
tylko szlachte danej krainy - nie bylo calkiem. Szlachta wiejska sama
odczuwala potrzebe jakiegos urzadzenia administracyjnego ogólniejszego, i
dzieki temu powstaly "sejmiki gospodarcze" - które jednak obradami tylko
byly, ale nie wladza, bo wladza musi posiadac "egzekutywe", t. j, prawo i
moznosc wykonania uchwaly, a w danym razie prawo i moznosc wywarcia
przymusu na opornych. Gdybyz sejmiki gospodarcze byly z lona szlachty
powiatowej ustanowily jaki wydzial wykonawczy, lub cos podobnego! Ale
egzekutywe pozostawiono dobrej woli kazdego dziedzica z osobna, i bylo
skutkiem tego duzo rozmaitosci i dowolnosci.
Podczas sejmu Wielkiego stawiano panstwu coraz wieksze wymagania i
nalozono na panstwo obowiazek urzadzenia administracji lokalnej na wiejskie
okregi. Poczatek szczesliwy zrobili Litwini, co tem godniejsze jest zapisania, ze
nie celowali oni porzadkiem ani w sprawach skarbowych, ni w wojskowych
nawet. Litewscy poslowie Wawrzecki i Bernowicz wniesli z polecenia prowincji
litewskiej projekt ,,komisyj cywilno-wojskowych wojewódzkich". Dzialo sie to 6
listopada 1789, a rzecz takie znalazla powszechne uznanie, iz juz 24 listopada
marszalek sejmowy wniósl doslownie ten sam projekt takze dla Korony. Na
najblizszych sejmikach "gospodarczych", odbywanych na Gromnice, polecono
wybrac na lat dwa po 15 osób, stanowic majacych komisje porzadkowa
powiatu. Dostojnicy ziemscy naleza do niej z urzedu, bez wyborów; a wiec
senatorowie, marszalkowie powiatowi, starostowie grodowi i cywunowie.
Przynajmniej po trzy osoby musza urzedowac zawsze, dzien w dzien - rzecz
dotychczas nieslychana u nie-oficjalistów - prócz swiat od godziny 8 rano do l
w poludnie; sa wiec juz godziny urzedowe, i to bez wynagrodzenia, bo to ma
byc pierwszy "stopien zaslug obywatelskich"; kto przez ten stopien nie
przejdzie, nie moze pózniej piastowac zadnego urzedu obywatelskiego, a
zatem nie moze tez zostac senatorem. Na kancelarje i nieuchronne wydatki
wolno bylo pobierac po jednym szelagu od kazdego zlotego oplacanych
podatków. Moznaby ten szelag nazwac ,,dodatkiem do podatków".
Obowiazki komisyj Porzadkowych okreslono prawem szczególowem, nadajac
im zakres dzialania w dwóch ,,materjach": cywilno-wojskowej, tudziez w
"materji ekonomicznej wojewódzkiej". Wpierw bowiem stanowiono komisje
ogólniejsze, wojewódzkie.
Cywilno-wojskowemi zwaly sie te komisje, gdyz zalatwialy wojsku sprawy
rozmaite, dostarczaly kwater, zakladaly magazyny i t. p., tudziez mialy sobie
przekazane sadownictwo w sprawach pomiedzy wojskowym a cywilnym. Nas tu
obchodzi druga czesc ich dzialalnosci, nazwana "ekonomiczna", t. j.
gospodarska. Co wliczalo sie wówczas do czynnosci "gospodarczych", niechaj
pouczy przydlugi spis zajec komisyj z tego tytulu:
Corocznie w styczniu sporzadzic spisy ludnosci wedlug parafij, na podstawie
Strona 143 [ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • mons45.htw.pl
  • Wątki
    Powered by wordpress | Theme: simpletex | © (...) lepiej tracić niż nigdy nie spotkać.