[ Pobierz całość w formacie PDF ]
przemycania dostrzec nie moglem; tak teraz sa wszystkie szlaki strzezone". Widocznie granica strzezona byla przez ludzi uczciwych, z poczuciem obywatelskiem. Porzadek wzorowy pochodzil w znacznej mierze stad, ze wladze centralne pozostawaly w nieustannym zywym kontakcie z podwladnemi prowincjonalnemi. Na odpowiedz na kazde pismo urzedowe wyznaczony byl termin osmiodniowy! Nie bylo telefonu, a przestrzenie jakzez duze przy komunikacji nie parowej, lecz kolowej! W ciagu tygodnia zalatwic kazda sprawe sluzbowa! W ciagu tygodnia najpózniej miec u góry informacje potrzebna z dolu! Wówczas trzeba bylo do tego nadzwyczajnej pilnosci, o jakiej podobno dzis trudno nawet pomyslec, Ale tez przepis obowiazywal wzajemnie wladze wyzsza wobec nizszych. Co za dobrodziejstwo, gdy kazdy urzad wiedzial, ze wszelka watpliwosc rozstrzygnieta bedzie najpózniej w ciagu tygodnia! Ile poprawnosci skutkiem tego w urzedowaniu, jak szybko szlo wszelkie udoskonalenie techniki urzedniczej! Gdyby kto dzisiaj obmyslil sposób, izby przepis tego rodzaju mógl stac sie wykonalnym, jakazby pozyskal wdziecznosc i urzedów i calego obywatelstwa! Widocznie metoda ówczesna Komisji stala jednak wyzej od metod administracyjnych panstw zaborczych, których Strona 142 Dzieje administracji spuscizna jeszcze nas badzcobadz gniecie. Zrzucamy z siebie te cudze skóry stopniowo; gdybysmy przy tem spogladali czasem dalej poza siebie, do historji administacji nie zaborców, lecz administracji polskiej, mozebysmy sie dowiedzieli niejednej rzeczy godnej pamieci i rozwazenia ponownego? Jako organ zarzadu miejscowego, ustanowil sejm Wielki t.zw. Komisje Porzadkowe. Byla to prawdziwie "kwestja palaca" boc okregi wiejskie w Polsce nie posiadaly zadnych okregowych wladz administacyjnych. We wsi administracja byla w reku dziedzica, nastepcy soltysa, ale to w kazdej wsi z osobna i przy kazdym dziedzicu z osobna, niezaleznie jeden od drugiego. Jakiejs wladzy laczacej wsie okoliczne administacyjnie, a chocby laczacej sama tylko szlachte danej krainy - nie bylo calkiem. Szlachta wiejska sama odczuwala potrzebe jakiegos urzadzenia administracyjnego ogólniejszego, i dzieki temu powstaly "sejmiki gospodarcze" - które jednak obradami tylko byly, ale nie wladza, bo wladza musi posiadac "egzekutywe", t. j, prawo i moznosc wykonania uchwaly, a w danym razie prawo i moznosc wywarcia przymusu na opornych. Gdybyz sejmiki gospodarcze byly z lona szlachty powiatowej ustanowily jaki wydzial wykonawczy, lub cos podobnego! Ale egzekutywe pozostawiono dobrej woli kazdego dziedzica z osobna, i bylo skutkiem tego duzo rozmaitosci i dowolnosci. Podczas sejmu Wielkiego stawiano panstwu coraz wieksze wymagania i nalozono na panstwo obowiazek urzadzenia administracji lokalnej na wiejskie okregi. Poczatek szczesliwy zrobili Litwini, co tem godniejsze jest zapisania, ze nie celowali oni porzadkiem ani w sprawach skarbowych, ni w wojskowych nawet. Litewscy poslowie Wawrzecki i Bernowicz wniesli z polecenia prowincji litewskiej projekt ,,komisyj cywilno-wojskowych wojewódzkich". Dzialo sie to 6 listopada 1789, a rzecz takie znalazla powszechne uznanie, iz juz 24 listopada marszalek sejmowy wniósl doslownie ten sam projekt takze dla Korony. Na najblizszych sejmikach "gospodarczych", odbywanych na Gromnice, polecono wybrac na lat dwa po 15 osób, stanowic majacych komisje porzadkowa powiatu. Dostojnicy ziemscy naleza do niej z urzedu, bez wyborów; a wiec senatorowie, marszalkowie powiatowi, starostowie grodowi i cywunowie. Przynajmniej po trzy osoby musza urzedowac zawsze, dzien w dzien - rzecz dotychczas nieslychana u nie-oficjalistów - prócz swiat od godziny 8 rano do l w poludnie; sa wiec juz godziny urzedowe, i to bez wynagrodzenia, bo to ma byc pierwszy "stopien zaslug obywatelskich"; kto przez ten stopien nie przejdzie, nie moze pózniej piastowac zadnego urzedu obywatelskiego, a zatem nie moze tez zostac senatorem. Na kancelarje i nieuchronne wydatki wolno bylo pobierac po jednym szelagu od kazdego zlotego oplacanych podatków. Moznaby ten szelag nazwac ,,dodatkiem do podatków". Obowiazki komisyj Porzadkowych okreslono prawem szczególowem, nadajac im zakres dzialania w dwóch ,,materjach": cywilno-wojskowej, tudziez w "materji ekonomicznej wojewódzkiej". Wpierw bowiem stanowiono komisje ogólniejsze, wojewódzkie. Cywilno-wojskowemi zwaly sie te komisje, gdyz zalatwialy wojsku sprawy rozmaite, dostarczaly kwater, zakladaly magazyny i t. p., tudziez mialy sobie przekazane sadownictwo w sprawach pomiedzy wojskowym a cywilnym. Nas tu obchodzi druga czesc ich dzialalnosci, nazwana "ekonomiczna", t. j. gospodarska. Co wliczalo sie wówczas do czynnosci "gospodarczych", niechaj pouczy przydlugi spis zajec komisyj z tego tytulu: Corocznie w styczniu sporzadzic spisy ludnosci wedlug parafij, na podstawie Strona 143 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |